Prof. Dr. Mehmet Adak
Lojistik kelimesi bin yılı aşkın süredir insanoğlu tarafından kullanılmaktadır. Önceleri askeri bir terim olarak kullanılan lojistik günümüzde iktisadi bir terminoloji olarak kendine bilim dünyasında yer bulmaktadır.
Askeri terim olarak lojistik bir askeri birimin bir yerden başka bir yere intikalinin tüm aşamalarında gerek duyduğu tüm ihtiyaçlarının kendisine sunulmasını kapsamaktaydı. Günümüzde ise lojistik bir iktisadi faaliyet için gerekli tüm süreçler ve bu süreçler için ihtiyaç duyulan gereksinimlerin sağlanması olarak tanımlanmaktadır. Günümüz ekonomik dünyasında kar maksimizasyonunu ve maliyet minimizasyonunu hedefleyen iktisadi bir ajan lojistik sistemlerin sunduğu avantajlardan faydalanmak zorundadır. Bu lojistik sistemler ancak yüksek teknolojinin kullanıldığı donanımlar ve farklı hesaplama özelliklerine (algoritmalara) sahip yazılımlar sayesinde firmalara hesaplanabilen optimum denge çözüm noktalarını sunmaktadır. Firmalar bu en uygun denge seviyelerine göre üretim, pazarlama, dağıtım, tedarik, istihdam gibi konularda hayati kararlar almaktadırlar.
Bilim dünyasında geçen zaman içerisinde lojistik ve tedarik zinciri arasında çok yakın ilişki yaşanmıştır. Ancak bu süre zarfında literatürde lojistiğin ve tedarik zincirinin yerleri belirlilik kazanmıştır. Önceleri lojistik bir bütün sistem olarak kabul edilmekteydi. Tedarik zinciri ise lojistiğin içinde bir bölüm olarak tanımlanırken ilerleyen süreçte tedarik zinciri ve lojistik aynı anlamda anlaşılmaya ve tanınmaya başlamıştır. Takip eden süreçte tedarik zinciri ve lojistiğin birbirlerinden ayrılmayan bir zincirin iki halkası olduğu, ham madde ve yarı mamul sağlanması konusunun tedarik zincirinin konusu olduğu, bu girdilerin üretim, satış ve satış sonrası süreçlerinde takip ettiği yolların ise lojistiğin konusu olduğu kabul görmüştür. Günümüzde ise tedarik zinciri ile lojistik birbirini tamamlayan ve birbirinin yerine geçemeyen iki ayrı olgu olarak kabul edilmektedir.
Bilim dünyasında yaşanan gelişmelere paralel olarak lojistik alanında uzmanlaşma yaşanmıştır. Böylelikle lojistiğin sınıflandırılması ihtiyacı doğmuştur. En belirgin olarak lojistik mikro ve makro lojistik olarak sınıflandırılmaktadır. İlerleyen süreçte bu sınıflandırmaya meta lojistik de dahil edilmiştir.
Makro lojistik; genel olarak aynı sahada faaliyet gösteren firmaların birbirleriyle tedarik zinciri seviyesinde olan ilişkileri olarak tanımlamaktadır. Bazen bu ilişki ağına devlette bir ekonomik ajan olarak dahil olabilir. Bu ilişkiler hammadde, yarı mamul madde, nihai madde tedarikleri, finansal ilişkileri ve piyasa ile ilgili ekonomik önemli bilgileri de paylaşmayı kapsar.
Mikro lojistik; bir endüstrinin belirli bir kesitinde veya söz konusu endüstri kesitinde faaliyet gösteren bir firmanın ekonomik aktivitesi için gerekli tüm işletme fonksiyonlarını kapsar. Bu fonksiyonlara basitçe üretim, dağıtım, depolama ve finansı örnek gösterebiliriz.
Meta lojistik; mevcut endüstride aktivite gösteren firmaların aynı işletme fonksiyonları için birbirleriyle olan ekonomik ilişkileri olarak tanımlanmaktadır. Bu ekonomik ilişkiler bütün firmaların uzmanlaşmasına yardımcı olmakta ve maliyetlerin daha düşük seviyede belirlenmesine katkı sağlamaktadır. Örneğin belirli bir endüstride faaliyet gösteren tüm firmaların depoculuk alanında birbirleriyle olan ilişkileri gibi.
Mikro lojistik:
Mikro lojistik bir endüstri veya bir firma içerisinde faaliyetlerin sürdürülebilmesi için firmanın yerine getirmesi gerekli etkinlikleri kapsar. Mikro lojistiği kendi içinde ana başlıklar altında sınıflandırabiliriz. Bu sınıflandırmanın bir standardı yoktur:
a) Satın Alma Lojistiği: üretim için gerekli girdilerin sağlanmasıyla ilgilidir. Bu tür lojistik tedarik zincirinin hammaddeler, yedek parçalar, yardımcı ekipman ve üretim sürecinin sürdürülebilmesi için gerekli donanımın temin edilmesini amaç edinmiştir.
b) Tedarik Lojistiği: amaçlanan ürününün üretimi için gerekli hammadde, yarı mamul, diğer fiziki girdiler ile hizmetlerin planlaması ile ilgilenir.
c) Satış Lojistiği: bir siparişin üretilirken gerekli tedarik zinciri kararlarının yerine getirilmesi ile ilgilenir. Öncelikle talebin tahmini ile başlayan süreç bu tahmin hesaplamalarına göre ihtiyaçların tedarik zincirinde sağlanması için gerekli siparişlerin zamanında verilmesini, bunu da takiben üretimin gerçekleştirilerek satış ve dağıtımın zamanında gerçeklemesine odaklanır.
d) Dağıtım Lojistiği: ürünlerin zamanında ve kaliteli bir şekilde sevkiyatlarının planlanmasını, sevkiyatlarının gerçekleşmesini ve sevkiyatlarının kontrolünü ile ilgilenir.
e) Sipariş Lojistiği: günümüzde özellikle başta e-ticaret olmak üzere siparişlerin takibi ile ilgilenmektedir. Siparişlerin alınmasından başlayan sürecin ürünün müşterilere teslimine kadar olan kısmı ile ilgilenir.
f) Servis Lojistiği: bir ürünün teslimi için gerekli hizmetlerin sağlanması ile ilgili sağlanan lojistik türüdür.
g) İmalat Lojistiği: imalat faaliyetlerinin yerine getirilebilmesi için gerekli planlama, koordinasyon ve hizmet işlevlerinin yerine getirilmesi ile ilgilenmektedir.
h) Strateji Lojistiği: tedarik zincirinin ürünün üretimi, ürün ile ilgili bilgi, ürün ile ilgili sağlanan hizmet aşamalarında ilgilenmektedir.
i) Bilgi Lojistiği: tüketici ile üretici arasında gerçekleşen ve katma değer oluşturan tüm bilgi akışı ile ilgilenmektedir.
j) Tersine Lojistik: ürünün satışını takiben ürünün değerini hemen kaybetmemesi ve değerini olması gereken uzunlukta sürdürmesi ile ilgilenmektedir.
k) Personel Lojistiği: bir üretim sürecinde gerekli personelin sağlanmasından, personelin gerekli eğitime kavuşması, kariyer sürecinin takip edilmesi, etkinliği, sisteme olan katma değeri ve maaş yapısı ile ilgilenmektedir.
l) Finansın Lojistiği: bir üretim sürecinde tedarikten, satış sonrası hizmete kadar olan aralıkta bulunulan aktiviteler için gerekli finansal ihtiyaçların sağlanması ile ilgilenmektedir.
İncelendiği gibi mikro lojistik bir firmanın içinde gerekli lojistik faaliyetlerinden oluşmaktadır. Bu faaliyetler üretim sürecinde uzmanlaşmaya gidilmesinde büyük katkılar sağlamaktadır.
Yurdumuzda ise bazen mikro lojistik ile mikro dağıtım karıştırılmak ve mikro dağıtım yerine mikro lojistik kelimesi kullanılmaktadır. Mikro dağıtım: üreticilerin ürünlerini son tüketicilere kargo, zincir, bayi veya özel kanallar ile ulaştırma aktivitesidir.
Mikro lojistik alanında yaşanan gelişmeler ile gün geçtikçe yeni alt mikro lojistik alanlarının doğduğu görülmektedir. Bu ise üreticilerin işlerini daha da karmaşık bir hal almasına neden olmaktadır.