PETDER’e ve atık motor yağlarının toplanması sürecine ve söz konusu taraflara değinebilir misiniz?
21 Ocak 2004 tarihinde yayınlanan ve 30 Temmuz 2008 tarihinde tadil edilen “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”, çevre ve insan sağlığı için tehlike oluşturan atık motor yağlarının doğru koşullarda kayıt altına alınarak toplanmasını ve AB ilkelerine uygun koşullarda bertaraf edilmesini amaçlamaktadır. Yönetmelik, zararlı bir atık olan motor yağlarının geçmişte ülkemizde yaygın olarak yapıldığı gibi kontrolsüz ortamlarda ısınma amaçlı olarak yakılmasını, akaryakıta karıştırılmasını veya lisanssız işletmelerce düşük kaliteli yağ üretiminde tekrar hammadde olarak kullanılmasını yasaklamaktadır. PETDER, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından “Yetkilendirilmiş Kuruluş” tur. Atık motor yağlarının toplanarak Bakanlıkça lisanslı tesislerde bertaraf edilmesi zorunlu kılan Yönetmelik uyarınca ülkemizin önde gelen akaryakıt, LPG ve madeni yağ üreticilerinin oluşturduğu PETDER Petrol Sanayi Derneği, Çevre ve Orman Bakanlığının koordinasyonunda bu yönetmeliğin hedeflerini gerçekleştirmek üzere önemli bir projeyi başlatmıştır. Atık Yağlarının Kontrolü Yönetmeliği’nde motor yağı üreticileri, ithalatçılarına getirilen yükümlülüklerini PETDER’ e devrederek proje katkı sağlayan kuruluş sayısı Eylül 2010 itibari ile 86′ dır.
Atık motor yağlarının insana ve çevreye olan zararlarından bahsedebilir misiniz?
Motor yağlarının belirli bir kullanım ömrü vardır. Zamanla katkı maddelerinin etkinliği ve yağın motorunu güçlendiren ve koruyan özellikleri kaybolur. Bu nedenle normal kullanım süresi bitiminden motor yağı muhakkak değiştirilmeli ve araç yeni motor yağı ile koruma altına alınmalıdır. Motor yağlarının kullanım süreci içinde kimyasal yapısı değişir ve bünyesine çok farklı maddeler girer. Bu nedenle bileşimi ve yapısı tamamen değişir. Atık motor yağları doğaya gelişigüzel atıldığında kalıcı ekolojik zararlara neden olur. Su, toprak ve hava kirliliğine yol açarak çevreye ve insan sağlına zarar verir. 1 lt motor yağı yer altı suyuna karıştığında yaklaşık 800.000 lt suyu kirletebilmektedir. Ancak zararlı bir atık olan atık motor yağları belirli bir atık yönetimi sistemi içinde toplandığı takdirde yüksek yanma sıcaklığına sahip lisanslı tesisler için önemli bir enerji kaynağı olmaktadır. Çünkü atık motor yağı fuel oil ile aynı enerji değerine sahiptir. Atık motor yağları, Akredite laboratuvarlarda yaptırılan testlerde yaklaşık %80 oranında 2. Kategoride atık yağ olarak tespit edilmektedir. Bu nedenle geri kazanıma uygun olmayıp ancak lisanslı tesislerde enerjisinden yararlanmak üzere bertaraf edilmesi gerekmektedir. Doğaya gelişigüzel atılan atık madeni yağlar, ekotoksik özelliklerinden dolayı su, toprak ve hava kirliliğine yol açarak çevreye ve insan sağlığına zarar vermektedir. Kontrolsüz ortamlarda yakılan atık yağlar insan sağlığı açısından ciddi zararlara neden olan kükürt, klorür, ağır metaller, tam yanmamadan kaynaklı PAH’lar vb. kirleticilerin oluşmasına sebep olur. Bu şekilde atık yağın içindeki uçucu ağır metal ve klor bileşimlerinin hava ile birlikte atmosfere salınması ile hava kirletilmekte ve dolasıyla bu durum insan ve çevre sağlığını olumsuz etkilenmektedir. Bilimsel veriler havada bulunan ağır metal birleşenlerinin insanlar için genotoksik kanserojen kaynağı olduğunu göstermektedir. Toprağa dökülen atık yağlar yeraltı sularını kirletir, bitkileri tahrip eder, toprak ürünlerinin azalmasına neden olur. 1 lt atık motor yağının 800 bin lt içme suyunu kullanılmaz hale getirdiği bilinmektedir. Kullanılmış yağ yüksek miktarda kurşun, arsenik, kadmiyum, krom gibi ağır metaller içerebilir ve toprakta birikebilir. Bitkiler atık yağ yüksek konsantrasyondaki ağır metalleri absorbe ederler. Bitkiler atık yağda kilenmiş toprakta gelişemezler. Topraktaki besin zincirinde birikerek insanların zehirlenmesine dahi neden olur. Suyollarına dökülen atık yağlar, suyun üzerinde güneş ışığını engelleyen bir tabak oluşturarak, fotosentezi azaltır ve oksijen döngüsünü bozan ve yağı besin kaynağı olarak kullanan mikroorganizmaların üremesini ve büyümesini sağlayan oksijen geri döngüsünü önler. Buna bağlı olarak su ortamındaki besin zincirinde yer alan balıkların, kabukluların ve diğer mikroorganizmaların ihtiyacı olan oksijen tüketilir. Kullanılmış motor yağlarında bulunan tehlikeli maddeler de aynı zamanda suda yaşayan canlılar için uzun dönemde olumsuz etkiler yaratır. Kanalizasyona dökülen atık yağlar kanalizasyon sistemi tıkamakta, arıtma sistemine zarar vermekte, esasen evsel nitelikte atıkların arıtılması üzerine projelenen arıtma tesislerinin çalışması engellenmektedir.
Atık yağların toplanması süreci ne zamandan beri uygulanan bir çalışmadır? Bu çalışma ile elde edilen kazanımlara değinebilir misiniz?
PETDER’in atık yağ toplama çalışmaları 2004 yılından beri uygulanan bir çalışmadır. Çalışma başladığı Mayıs 2004 tarihinden itibaren, toplanan atık motor yağı miktarı ve toplama yapılan nokta sayısı her yıl artarak devam etmiş ve ülke çapında yayılmıştır. Hedef Türkiye’ de atık motor yağlarının çevreye zarar veren değil ekonomiye yarar sağlayan bir enerji kaynağı haline dönüşmesidir. Toplumun bilinçlendirilmesine yönelik olarak ülke genelinde bilgilendirme seminerleri düzenlemekte ilgiler yönetmelik esasları ile ilgili olarak bilgilendirmektedir. Atık motor yağlarının yönetmelik kurallarına uygun olarak toplanması, taşınması ve lisanslı işletmeler tarafından çevre ve insan sağlığına uygun koşullarda bertaraf edilmesi için gerekli tüm maliyetleri karşılayan PETDER, bu işlemleri yer miktar gözetmeksizin bedelsiz olarak yer ine getirmektedir. Operasyon tüm masrafları organizasyona katılan şirketler tarafından karşılanmıştır ve proje için bugüne kadar 14 milyon TL kaynak aktarılmıştır. PETDER tarafından 2009 yılında 17.640 TON atık motor yağı toplandı. Toplanan atık motor yağlarının enerji değeri 193 Milyon kwh. Elektrik enerjisine eş değerdir. Sadece 2009 yılında toplanan atık motor yağları ile elde edilen kazanım 83.000 kişinin bir yıllık elektrik enerjisine eşdeğerdir. PETDER tarafından altı yılda toplanan atık motor yağları ile 380 bin kişilik bir nüfusun bir yıllık elektrik enerjisi geri kazanımı sağladığını söyleyebiliriz.
Atık motor yağlarının geri dönüşüm operasyon süreci nasıl gerçekleşmektedir ve bu süreçteki tarafların sorumluluklarından bahseder misiniz?
Atık motor yağları /1 Avrupa Birliğine Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Yönetmeliğine” uygun lisanslı ve özel ekipmanlı (ADR’li) araçlar ile toplanmakta ve araç hareketleri uydu üzerinden takip edilmektedir. Atık motor yağının toplanması, taşınması ve bertaraf tesislerine teslimi operasyonunun tüm adımları PETDER Sağlık Emniyet ve Çevre kriterlerine uygun olarak en üst düzey standartlarda yapılmaktadır. Atık motor yağı toplama çalışmalarının etkinliğinin arıtılmasına yönelik olarak, bilgi yönetim sistemiyle atık üreticilerinden gelen atık motor yağı bildirimleri toplanmakta, yeni atık üreticilerinin sistemine katılması için çalışmalar yapılmakta, atık motor yağlarının oluşturulduğu yerler (araç servisleri, kamu ve özel sektöre ait araç bakım istasyonları vb.) PETDER’in kırmızı renkli özel atık yağ toplama araçları ile düzenli aralıkla ziyaret edilmektedir. Tüm bu hizmetlerin yasalara uygun olarak – tüm ülkelerine çapında, miktar ve sınır gözetmeksizin – yerine getirilmesi için gerekli ilave maliyetleri ise PETDER atık motor yağı toplama organizasyonuna katılan şirketlerce karşılanmaktadır. Araç programları PETDER tarafından günlük olarak belirlenmekte, atık alımı yapılacak işletmeler araç yönlendirilmesi yapılmadan önce aranarak randevu alınmaktadır. İsterseniz süreci şu şekilde maddelendirebilirim:
• PETDER’in sahada görevli personeli tarafından atık motor yağı teslim alınmadan önce firma yetkilisine kimlik belgesi, aracın lisans belgesi ve Yetkilendirilmiş Kuruluş lisans belgeleri ibraz edilir.
• Atık teslim alımı sırasında görevli personelce kişisel koruyucular giyilir (baret, gözlük, eldiven) ve atık motor yağı alımı ile ilgili çevrede bulunanları bilgilendirmek üzere uyarı levhaları aracın önüne ve arkasına yerleştirilir.
• Teslim alınan atık motor yağı miktarı sayaç veya kantarlarla tespit edilir.
• Teslimat esasında Çevre Bakanlığınca bastırılan resmi evrak olan Ulusal Atık Taşıma Formu ve PETDER Teslim Alma Tutanağı düzenleyecek teslimata ilişkin olarak atık üreticisi ile mutabakat sağlanır.
Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yayınlanmış olan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” ile faydalı kullanım ömrü tamamlanan atık motor yağlarının çevreye ve insan sağlığına yönelik önemli bir tehdit unsuru olması nedeniyle, yağların kontrolsüz bir şekilde yakılması veya geri kazanımı yasaklanmıştır. Yönetmelik uyarınca elinde atık yağ bulunduran tüm işletmeler atık yağları kırmızı renkli tanklarda biriktirmek, yetkili laboratuvarlarda tüm risk analizlerini yaptırarak atık yağın kategorisini belirlemek ve sadece bu kategoriye uygun olan ve Bakanlık tarafından lisans almış kuruluşlarda bertaraf ettirmekle yükümlüdürler. Öte yandan atık yağların içine yabancı madde (Boya, Solvent, Antifriz, vb.) karıştırmamak, atık yağ beyan formunu doldurarak İl Çevre Ve Orman Müdürlüklerine bildirimde bulunmak ve ulusal atık taşıma formlarını 5 yıl süre ile saklamakla yükümlüdürler. Ulusal atık taşıma formları atık bertaraf çalışmalarının en önemli resmi kaydı ve belgesidir.
Atık motor yağlarının toplanmasında yaşanılan zorluklar nelerdir?
Atık yağların çevre ve insan sağlığına vereceği zararların en aza indirilmesi için atık motor yağlarının toplanarak Bakanlıklar tarafından lisanslı tesislerde bertaraf edilmesini zorunlu kılan Yönetmelik hükümlerinin yerine getirilmesinin önünde önemli güçlükler de bulunmaktadır. Atık yağlar kayıt dışı ve lisanssız olarak alınıp satılmakta veya akaryakıta karıştırılmaktadır. Bu tür uygulamalar yasa dışıdır ve çevre insan sağlığına da oldukça zararlıdır.
PETDER olarak yoğun bilinçlendirme çalışmalarınızın olduğunuz biliyoruz. Bize bunlardan bahseder misiniz?
Hali hazırda PETDER atık yağların Yönetimi projesine protokol imzalayarak katılan 86 kuruluş (motor yağı üreticisi/ ithalatçısı, otomobil ithalatçısı) bulunmaktadır. Yönetmelik kapsamında yükümlülüğü olan şirketler PETDER’ e yükümlülük devrinde bulunmak suretiyle bu projeye önemli kaynak ayırmaktadırlar. Atık motor yağı değişimi yapılan otomobil servisleri, akaryakıt istasyonları, yıkama yağlamacılar vb. noktalarda atığı elinde bulunduranlara “atık üreticileri” yönelik olarak ilgili Belediyenin Çevre Koruma Kontrol Müdürlükleri ve İl çevre ve Orman Müdürlükleri ile birlikte ortak toplama ve bilinçlendirilme çalışmaları düzenlemektedir. PETDER’in yürütmüş olduğu Proje çalışmaları kapsamında binlerce atık üreticisi yerinde ziyaret edilerek eğitim çalışmaları kapsamında, atık yağların sebep olacağı zararlı etkiler konusunda bilgilendirilmiştir.
“BİR VARİL BİR AGAÇ” projenizden ve aldığınız ödüllerden bahsedebilir misiniz?
Dikkat çekmek noktalara ve ulaşmak istediğiniz hedeflere baktığımızda gerçekten “AGAÇTA ALKIŞLANACAK BİR PROJE”. PETDER, T.C. Çevre Ve Orman Bakanlığı’nın koordinasyonunda toplanan her bir varil atık motor yağı için bir fidan dikiyor. Tarafımızca toplanan her bir varil atık motor yağı için uyguladığımız “Bir Varil Bir Ağaç” Projesi ile çocuklarımıza ve ülkemize daha iyi ve daha güzel bir çevre bırakabilmeyi hedefliyoruz. PETDER, geçtiğimiz yıllarda “Atık Yağların Yönetimi Projesi” nedeniyle Türkiye Halkla İlişkiler Derneği tarafından ALTIN PUSULA ÖDÜLÜ’ ne layık görülmüştür.
Rakamlarla PETDER…
• PETDER tarafından son 5 yılda 66.744 TON atık motor yağı toplanarak ÇEVREYE ZARAR VERMEDEN bertaraf edilmiştir. 1 LT atık motor yağının 800.000 LT suyu kirletir.
• PETDER tarafından sadece 2009 yılında toplanan atık motor yağları ile 83.000 kişinin bir yıllık elektrik enerjisi ihtiyacı karşılanabilmektedir. 17 Milyar m3 suyun ve doğal kaynağın korunması sağlanmıştır.
• PETDER tarafından 2009 yılında miktar ve mesafe gözetilmeksizin 78 ildeki 4.303 atık üreticisine toplam 944.167 kilometrelik 14.895 sefer gerçekleştirilmiştir. Bunun beraberinde 50.199 adet atık motor yağı teslim alması gerçekleştirilmiştir.
• 2009 yılında söz konusu projeler için 3 Milyon 110 Bin TL kaynak kullanıldı. Son 5 yılda toplam 11 Milyon 864 Bin TL kaynak kullanılmıştır.