Süveyş Kanalı: Tarihi Krizler ve Lojistik Sektörüne Etkileri

 

Süveyş Kanalı, 193,30 kilometrelik uzunluğuyla Avrupa ve Asya arasındaki en kritik ticaret yollarından birini teşkil etmektedir 1. Küresel ticaretin yaklaşık %12’si ive konteyner trafiğinin %30’u bu hayati su yolundan geçmektedir ve yıllık olarak 1 trilyon ABD dolarının üzerinde mal taşınmaktadır 3. Bu kanal olmasaydı, gemilerin Afrika’nın güneyinden dolaşarak çok daha uzun bir rota izlemesi gerekecekti, bu da mesafeyi, süreyi ve maliyeti önemli ölçüde artırırdı 3. Dolayısıyla Süveyş Kanalı, küresel tedarik zincirinde yalnızca bir su yolu değil, aynı zamanda herhangi bir aksaklığın geniş kapsamlı ekonomik sonuçlar doğurabileceği kritik bir boğaz noktasıdır.

Kasım 2023’ten bu yana, Kızıldeniz’de Husilerin gerçekleştirdiği saldırılar, Süveyş Kanalı ve çevresindeki suları deniz taşımacılığı için tehlikeli hale getirmiştir [User Query8. Bu durum, çok sayıda geminin daha uzun olan Ümit Burnu rotasını tercih etmesine yol açmıştır 3. Bu güncel kriz, jeopolitik istikrarsızlığın kanalın operasyonlarını nasıl etkileyebileceğine dair tarihi örnekleri hatırlatmaktadır. Geçmişte yaşanan kesintiler gibi, bu olay da küresel lojistik sektörünün kırılganlığını ve stratejik öneme sahip bu su yolunun oynadığı merkezi rolü bir kez daha gözler önüne sermektedir.

Süveyş Kanalı: Tarihi Bir Bakış

Süveyş Kanalı’nı Akdeniz ve Kızıldeniz’e bağlama fikri binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. MÖ 2. binyıldan itibaren firavunlar döneminde kanallar inşa edildiğine dair kanıtlar bulunmaktadır 2. Özellikle Firavun II. Necho (MÖ 610–595) ve I. Darius (MÖ 522–486) erken dönem kanal yapım çabalarında önemli rol oynamışlardır 2. Ayrıca, MÖ 3. yüzyılda II. Ptolemy mevcut bir kanalı genişletmiş ve Roma İmparatoru Trajan döneminde ticaret amaçlı bir kanal daha yenilenmiştir 2. Daha yakın bir tarihte, 1798’de Napolyon Bonaparte bu geçidi yeniden inşa etme fikrine ilgi göstermiş ancak ilk araştırmalardaki hatalar nedeniyle bu proje hayata geçirilememiştir 10.

Modern Süveyş Kanalı’nın inşasına, 1858’de Fransız diplomat Ferdinand de Lesseps tarafından kurulan Compagnie de Suez öncülük etmiştir 1. İnşaat, 1859’dan 1869‘a kadar sürmüş ve zorlu koşullar altında çalışan Mısırlı işçilerin önemli katılımıyla gerçekleşmiştir 1. Süveyş Kanalı, 17 Kasım 1869’da resmen açılmıştır 1. Kanalın açılmasıyla Avrupa ve Asya arasındaki deniz yolu önemli ölçüde kısalmış ve ticaret devrim niteliğinde bir değişim yaşamıştır 3. Başlangıçta nispeten dar ve sığ olan kanal, zaman içinde daha büyük gemileri barındırmak ve trafik kapasitesini artırmak için çeşitli genişleme ve iyileştirme çalışmaları geçirmiştir 16. 1960’lara gelindiğinde kanal önemli ölçüde genişletilmiş ve derinleştirilmiştir 16. 2015 yılında tamamlanan büyük bir genişleme projesiyle, kapasiteyi artırmak ve geçiş sürelerini kısaltmak amacıyla paralel bir kanal eklenmiştir 2. Süveyş Kanalı’nın açılışı, denizcilik tarihinde bir dönüm noktası olmuş, seyahat sürelerini ve maliyetlerini önemli ölçüde azaltarak küresel ticaretin ve bağlantının artmasına olanak sağlamıştır. Sürekli yapılan iyileştirmeler, denizcilik endüstrisindeki gelişen ihtiyaçlara ayak uydurmak için gerekli olmuştur.

Tarihi Krizler ve Lojistik Etkileri

• 1956 Süveyş Krizi:

• Nedenleri: Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdül Nasır, 26 Temmuz 1956’da İngiliz ve Fransız ortaklığındaki Süveyş Kanalı Şirketi’ni millileştirmiştir 3. Bu karar, ABD ve İngiltere’nin Asvan Barajı projesi için finansman desteğini çekmesinin ardından alınmış ve Mısır’ın egemenliğini ilan etme ve kanal gelirleriyle barajı finanse etme girişimi olarak görülmüştür 17. Petrol tedariklerinde aksama ve nüfuz kaybı endişesi taşıyan İngiltere ve Fransa, Mısır’a karşı İsrail ile gizlice işbirliği yapmışlardır; İsrail’in de Mısır’a karşı (Tiran Boğazı’nın ablukası) şikayetleri bulunmaktaydı 17.
• Deniz yollarına etkisi: İsrail’in işgali ve ardından İngiliz ve Fransız müdahalesi, kanalın Kasım 1956’dan Nisan 1957’ye kadar kapanmasına yol açmıştır 3. Mısır, gemileri batırarak kanalı bloke etmiştir 18. Gemiler, Ümit Burnu’ndan dolaşmak zorunda kalmış, bu da yolculuklara önemli ölçüde zaman ve maliyet eklemiştir 3.
• Lojistik zorluklar: Artan nakliye maliyetleri ve sigorta primleri 3, kargo teslimatlarında gecikmeler ve tam zamanında envanter sistemlerinin aksaması 6, özellikle Orta Doğu petrolüne bağımlı olan Avrupa için petrol tedarikinde aksamalar yaşanmıştır 3. İngiltere’de benzin karneye bağlanmıştır 18. Süveyş Krizi, kanalın siyasi çatışmalara karşı ne kadar savunmasız olduğunu ve kapanmasının özellikle enerji kaynakları açısından yol açtığı acil lojistik ve ekonomik sonuçları göstermiştir. Aynı zamanda, tek bir kritik boğaz noktasına bağımlılığın sınırlarını da ortaya koymuştur.

• 1967-1975 Altı Gün Savaşı ve Kanalın Uzun Süreli Kapanması:

• Nedenleri: Haziran 1967’de İsrail ile Mısır dahil olmak üzere çeşitli Arap devletleri arasındaki Altı Gün Savaşı’nın ardından Mısır, Süveyş Kanalı’nı kapatmıştır 2. İsrail güçleri, kanalın doğu kıyısı da dahil olmak üzere Sina Yarımadası’nı işgal ederek burayı iki taraf arasında bir cephe hattı haline getirmiştir 27.
• Küresel ticaret ve tedarik zincirlerine etkileri: Kanal, Haziran 1975’e kadar sekiz yıl boyunca kapalı kalmıştır 2. Bu uzun süreli kapanma, küresel ticaret kalıplarını önemli ölçüde etkilemiş ve Ümit Burnu rotasına uzun süreli bağımlılığa yol açmıştır 7. Yapılan araştırmalar, kanalın kapanması ile artan mesafeden önemli ölçüde etkilenen ülkeler arasındaki ticarette doğrudan bir düşüş olduğunu göstermektedir 28. Kapanma, özellikle Güney Asya ve Doğu Afrika ülkelerini etkileyerek nakliye mesafelerini ve maliyetlerini artırmıştır 26. Bu olay sırasında “Sarı Filo” olarak bilinen on beş kargo gemisi, Büyük Acı Göl’de mahsur kalmıştır 26. Altı Gün Savaşı’nın ardından Süveyş Kanalı’nın uzun süreli kapanması, ticaret maliyetleri (bu durumda mesafe) ile ticaret hacimleri arasındaki güçlü ilişkiyi vurgulayan doğal bir deney olmuştur. Ayrıca, kanalın kapalı kalması, kanaldan geçemeyecek kadar büyük olan daha büyük petrol tankerlerinin geliştirilmesine yol açmış ve petrol ticaret kalıplarını kalıcı olarak değiştirmiştir.

• 2021 Ever Given Olayı:

• Kısa süreli tıkanma: Mart 2021’de devasa konteyner gemisi Ever Given karaya oturarak Süveyş Kanalı’nı altı gün boyunca bloke etmiştir 3.
• Anlık lojistik sonuçlar: 400’den fazla gemi kanaldan geçememiş ve her iki uçta da büyük bir tıkanıklık yaşanmıştır 3. Bu blokaj, tüketici elektroniğinden ham maddelere kadar çok çeşitli malların teslimatında gecikmelere neden olarak küresel tedarik zincirlerini aksatmıştır 6. Blokajın tahmini maliyeti günlük yaklaşık 9,6 milyar ABD doları olmuştur 6. Bu olay, küreselleşmiş dünyada kritik boğaz noktalarındaki aksaklıkların, nispeten kısa süreli olsa bile, küresel tedarik zincirlerinin ne kadar savunmasız olduğunu göstermiştir 3. Önceki kapanmalara kıyasla kısa süreli olmasına rağmen, Ever Given olayı, modern, birbirine bağlı tedarik zincirlerinin kırılganlığını ve Süveyş Kanalı’ndaki geçici bir blokajın bile son derece küreselleşmiş bir dünyada yaratabileceği önemli ekonomik etkiyi vurgulamıştır.

Güncel Kriz: Husi Saldırıları ve Deniz Taşımacılığının Aksaması

• Kasım 2023’ten itibaren Kızıldeniz’deki Husi saldırılarının bağlamı ve zaman çizelgesi: İran destekli Yemen’deki Husi hareketi, Ekim 2023’te Kızıldeniz’de ticari gemilere saldırmaya başlamış ve bu saldırılar Kasım 2023’te artmıştır [User Query3. Husiler, saldırılarının Gazze’deki Filistinlilerle dayanışma içinde olduğunu iddia etmekte ve başlangıçta İsrail bağlantılı gemileri hedef alırken, giderek çeşitli milletlerden gemilere saldırmaktadırlar 9. Saldırılarda füzeler, dronlar ve insansız araçlar kullanılmıştır 8. Bölgedeki denizciliği korumak amacıyla ABD liderliğindeki Operation Prosperity Guardian ve AB liderliğindeki Operation Aspides gibi çeşitli deniz operasyonları başlatılmıştır 3. Husi saldırıları, jeopolitik çatışmaları küresel ticaret yollarını aksatmak için kullanan ve devlet dışı aktörlerin uluslararası su yollarını güvence altına alma konusundaki zorluklarını vurgulayan yeni bir deniz güvenliği tehdidi biçimini temsil etmektedir.
• Süveyş Kanalı trafiğine etkisi ve gemilerin rotalarının değiştirilmesi: Husi saldırıları nedeniyle Süveyş Kanalı trafiği önemli ölçüde azalmış, gemi geçişlerinde %40-72 arasında bir düşüş bildirilmiştir 7. Maersk, Hapag-Lloyd, CMA CGM ve MSC gibi büyük nakliye şirketleri, gemilerini Ümit Burnu çevresinden dolaşmaya yönlendirmiştir 3. Bu rota değişikliği, Asya ve Avrupa arasındaki yolculuk sürelerine yaklaşık 7-25 gün eklemektedir 3. Husi saldırılarının anlık etkisi, Süveyş Kanalı kullanımında önemli bir düşüş olmuş ve geçmiş kanal kapanmalarını hatırlatan şekilde, daha uzun ve daha verimsiz olan Afrika çevresindeki rotaya geri dönüşe neden olmuştur.
• Artan nakliye maliyetleri, sigorta primleri ve transit süreleri: Asya ve Avrupa arasındaki rotalarda nakliye maliyetleri önemli ölçüde artmış, bazı endekslerde %25-350 veya daha yüksek oranlarda artışlar görülmüştür 4. Kızıldeniz’den geçen gemiler için sigorta primleri önemli ölçüde yükselmiş, savaş riski primleri nominal oranlardan gemi değerinin %1-2’sine kadar çıkmıştır 4. Daha uzun transit süreleri, artan yakıt tüketimine, mürettebat ücretlerine ve pazarlara ulaşmada potansiyel gecikmelere yol açmaktadır 3. Husi saldırılarının ekonomik sonuçları önemlidir; daha yüksek nakliye maliyetleri ve sigorta oranları tüketicilere yansıtılma olasılığı yüksek olup, potansiyel olarak enflasyona katkıda bulunmaktadır. Artan transit süreleri de tedarik zincirlerini zorlamakta ve ürünlerin bulunabilirliğinde gecikmelere neden olabilmektedir.
• Küresel tedarik zincirleri ve çeşitli endüstriler üzerindeki sonuçları: Süveyş Kanalı’ndaki aksamalar, enerji (petrol ve LNG), emtialar, tüketim malları ve bileşenler dahil olmak üzere çok çeşitli mal akışını etkilemektedir 3. Otomotiv gibi bazı endüstriler, parça tedarikindeki gecikmeler nedeniyle geçici üretim duruşları yaşamıştır 51. Bu kriz, özellikle COVID-19 salgını ve diğer jeopolitik gerilimlerle zaten gergin olan küresel tedarik zincirlerindeki mevcut kırılganlıkları daha da kötüleştirmektedir 3. Küçük ada gelişmekte olan devletler (SIDS) ve en az gelişmiş ülkeler (LDCs), artan nakliye maliyetleri ve gecikmelerden özellikle etkilenmektedir 45. Gemilerin Afrika çevresinden dolaşması, artan yakıt tüketimi ve karbon emisyonları nedeniyle çevresel sonuçlar da doğurmaktadır 4. Husi saldırıları, küresel ekonomiyi geniş çapta etkilemekte, çeşitli sektörleri etkilemekte ve uluslararası ticaretin birbirine ne kadar bağlı olduğunu vurgulamaktadır. Bu kriz aynı zamanda enerji güvenliği, enflasyon ve tedarik zincirlerinin jeopolitik risklere karşı dayanıklılığı konusunda da endişeleri artırmaktadır.

Sonuç

Tekrarlayan krizlere rağmen Süveyş Kanalı, Doğu ve Batı’yı birbirine bağlayan coğrafi avantajı nedeniyle küresel ticaret için hayati bir bağlantı olmaya devam etmektedir 57. Kanalın öneminin yerini alabilecek sürdürülebilir bir alternatif rota henüz ortaya çıkmamıştır 57. Ancak Süveyş Kanalı’nın tarihi, siyasi istikrarsızlık ve çatışmaların neden olduğu kesinti dönemleriyle doludur ve bu da kanalın jeopolitik dinamiklere karşı hassasiyetini göstermektedir. Mevcut Husi saldırıları, jeopolitik ve deniz ticareti arasındaki devam eden etkileşimi vurgulayan bu kırılganlığın en son örneğidir.

Lojistik profesyonelleri, Süveyş Kanalı gibi kritik boğaz noktalarındaki aksaklıklarla başa çıkmaya hazır olmalıdır. Bu, acil durum planları geliştirmeyi, tedarik zincirlerini çeşitlendirmeyi ve jeopolitik olayların nakliye yolları ve maliyetleri üzerindeki etkisini anlamayı içerir. Bu tür değişken ortamlarda, tedarik zinciri yönetiminde gerçek zamanlı izleme ve uyarlanabilir stratejilere duyulan ihtiyaç hayati önem taşımaktadır 33. Süveyş Kanalı’nın tarihi, küresel lojistikteki doğal riskler ve jeopolitik belirsizlik karşısında dayanıklılık, uyum yeteneği ve stratejik planlamanın önemi hakkında değerli dersler vermektedir. Mevcut kriz, deniz taşımacılığı sektöründe sürekli izleme ve proaktif risk yönetiminin gerekliliğini vurgulamaktadır.