Dış ticaret faaliyetlerinde ortaya çıkan sıkıntıların en önemli sebeplerinden biri ülkesel farklılıklar ve farklı mevzuatlardır. Uluslararası ticarete taraf olan firmalar farklı ülkelerde bazen ayrı kıtalarda yerleşik bulunmakta olup, çoğunlukla birbirlerini tanımamaktadırlar. Mallar, ülkeler ve kıtalar arası taşımalara konu olmakta, bu taşımalar sırasında mallarla ilgili olarak çeşitli risk ve maliyetler ortaya çıkmaktadır. Bu maliyet ve risklerin ihracatçıya mı yoksa ithalatçıya mı ait olacağının taraflar arasındaki görüşmeler sırasında tespit edilmesi ve ticari sözleşmelerin buna göre yapılması gerekmektedir. Örneğin; taşıma işleminin kimin tarafından organize edileceği, taşıma bedelinin kim tarafından ödeneceği, taşıma sırasında malların hasara uğraması, kaybolması, çalınması gibi risklere karşı hangi tarafın tedbir alacağı, alıcının ödediği mal bedelinin neleri içerip neleri içermediği hususlarının baştan karara bağlanması gerekmektedir. Ticari örf ve adetleri inceleyip bunları belli norm ve şartlarda belirleyecek bir özel kurumun varlığının ihtiyacı hissedilmiştir.
Bu sebeplerden dolayı Milletlerarası Ticaret Odası (lnternational Chamber Of Commerce / ICC) kurulmuştur. lncoterms, uluslararası ticarette yoğun olarak kullanılan ticari terimleri yorumlanmasına yönelik kuralları belirtir. Malların taşınması sırasında maruz kalınan masrafların taraflar arasında nasıl bölüşüleceğini ve en önemlisi riskin ne zaman kime geçtiğinin belirlenmesi açısından büyük önem taşımaktadırlar. Örneğin; yurtdışından mal siparişi aldınız. Uzun zamandır yurtdışına mal satmaya uğraşıyordunuz ve sonunda oldu. İstediğiniz fiyat uygun bulundu. Malları yükleme işini de ayarladınız. İstanbul’da mallar gemiye yüklenirken malların bir kısmı zarara uğradı. Peki şimdi bu zararı hangi taraf karşılayacak? Limandan gelen bu haber üzerine dosyanızı açıp belgelerinize baktınız. Dosyadaki belgelerin hiçbir yerinde açıkça bu konuda bir şey yazmıyor. Fakat sözleşmenin bir yerinde büyük harflerle yazılmış bir kelime gördünüz:’ “FOB İstanbul” Bu kelimeyi her gün kullanıyorsunuz ama tam olarak neyi işaret ettiğini açık olarak anlamış değilsiniz. ICC bu karışıklık yaratan ticari terimlerin daha kolay okunup anlaşılır olması için yapılan çalışmalar sonucunda terimleri farklı dört kategoriye ayırmıştır. Kısaca incelersek; ilki malların alıcıya, satıcının kendi kuruluşunda sunulmasıdır (Bu “E” kategorisini oluşturur işyerinde teslimi sunar). İkinci kategoride, satıcıdan malların alıcı tarafından tespit ve tayin edilen bir taşıyıcıya teslim etmesi istenir. (Bu “F” kategorisini oluşturur; FCA, FOB, FAS bu kategoriye girer.) Üçüncü kategoride satıcı, taşıma işlemi için kendisi sözleşme yapmasına rağmen, malların kaybolması ve zarar görmesi riskini ya da malların yüklenmesi ve yola çıkmasından sonra olacak olayların yaratacağı masrafları kendisi üstlenmez. (Bu “C” kategorisini oluşturur ve CFR, CIF, CPT ve CIP bu kategoriye girer). Son olarak “D” kategorisinde, malların varış ülkesine kadar taşınmasıyla ilgili tüm masrafları ve riskleri satıcı üzerine alır. (DDU, DAF, DEQ, DES ve DEP).
Bu terimleri açıklayalım:
EXW: Ex Works/İşyerinde teslim( … olarak belirtilen yer): Satıcının malları kendi işyeri, deposu veya fabrikasında gümrükleme işlemleri yapılmamış ve nakliye aracına yüklenmemiş olarak alıcının sorumluluğuna bırakılmasını ifade eder. Satıcının en az sorumluluk taşıdığı teslim şeklidir.
FCA: Free Carrier/Taşıyıcıya Teslim( …. olarak belirtilen yerde): Satıcının malları ihracat için gümrüklenmiş olarak, alıcı tarafından belirtilen taşıyıcıya belirtilen yerde teslim etmesiyle satıcının sorumluluğu alıcıya geçmiş olur. Teslim satıcının yerinde gerçekleşirse, satıcı yüklemeden de sorumludur. Tüm taşıma modlarında kullanılabilir.
FAS: Free Alongside Ship/Gemi doğrultusunda teslim ( … olarak belirtilen yükleme limanında): Satıcı ihracat işlemleri tamamlanmış olan malları yükleme limanında gemi yanında yerleştirmek şartıyla teslim etmektedir. Teslim gerçekleştikten sonra mallara yönelik tüm masraf, sorumluluk, hasarlar alıcıya aittir. Gümrük işlemini satıcı gerçekleştirir; fakat sözleşmede aksi bir durum belirtilirse alıcı tarafından gümrükleme yapılır. Bu teslim şekli sadece deniz ya da nehir taşımacılığı için kullanılır.
FOB: Free On Board/Gemi Üzerinde Teslim ( … olarak belirtilen yükleme limanında): Gümrükleri ödenmiş ihracat işlemleri tamamlanmış olan malların belirtilen yükleme limanında gemi üzerine aktarılmasıyla satıcının sorumluluklarının alıcı tarafına geçmesini ifade eder. Yalnızca deniz ve iç su taşımacılığında kullanılan bir terimdir.
CFR:Cost&Freight/ Varış Limanına Kadar Navlun Ödenmiş Olarak Teslim: İhracat işlemleri tamamlanmış malların belirtilen varış yerine kadar taşınması için gerekli olan masrafları navlun bedelini satıcının ödediği satışları ifade eder. Malların geminin küpeştesini geçmesinden itibaren meydana gelecek kayıp hasar riski ve ek masraflar alıcının sorumluluğuna geçer. Yalnızca nehir ve deniz taşımacılığında kullanılır.
CIF: Cost lnsurance&Freight/ Varış Limanına Kadar Navlun ve Sigorta Primi Ödenmiş Olarak Teslim: Tarafların yükümlülüklerin CFR terimindeki yükümlülüklerle benzerdir aralarındaki fark CiF teriminde satıcının malları hasar ve kayıp risklerine karşı asgari düzeyde sigorta yapmasıdır. Yalnızca deniz ve rıehir taşımacılığında kullanılır.
CPT: Carried Paid To … Varış Yerine Kadar Navlun Ödenmiş Olarak: Satıcı malları seçtiği taşıyıcıya teslim etmek ve malların belirtilen varış noktasına getirilmesi için gereken taşıma masraflarını da ödemek durumundadır. Tüm taşıma modları için kullanılabilmektedir.
CIP: Carriage&lnsurance Paid To .. ./ Varış Yerine Kadar Navlun ve Sigorta Primi Ödenmiş Olarak Teslim: Satıcı malları seçtiği taşıyıcıya teslim edecek ve bu nakliye masraflarını üstlenecektir. Nakliye sırasında oluşabilecek risklere karşı asgari düzeyde yük sigortası da satıcı tarafından yapılır. Malları ilk taşıyıcıya teslim ettikten sonra sorumluluğu biter.
DAF: Delivered at Frontier .. ./Sınırda Teslim_ : Malların taşıma aracından boşaltılmamış olarak ihracat için gümrüklenmesi tamamlanmış ancak ithalat gümrüklemesi yapılmadan sınırda belirlenen teslim yerinde veya noktasında alıcının tasarrufuna bırakılmasıyla satıcının teslim borcunu yerine getirdiğini ifade eder. Bu terim teslimin kara sınırında yapılması halinde her tür taşıma şekli için kullanılabilir.
DES: Delivered Ex Ship/Gemide Teslim: Malların sözleşmede belirtilen varış limanında gemide alıcının tasarrufuna sunulmasıyla satıcının teslim yükümlülüğünü yerine getirdiği satışları ifade eder. Deniz ve nehir taşımacılığında kullanılır.
DEQ: Delivered Ex Quay/Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Rıhtımda Teslim: Satıcının malları, belirlenen varış limanındaki rıhtımda, gümrük giriş işleri tamamlanmış olarak alıcıya sunmasıyla yükümlülüğünü tamamladığı anlamına gelir. Satıcı, malların belirlenen varış limanına taşınması ve rıhtıma boşaltılmasına ilişkin bütün hasara ve masrafları üstlenmelidir.Bu taşıma şekli de sadece deniz ve nehir taşımacılığında kullanılabilir.
DDU: Delivered Duty Unpaid/Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi Ödenmemiş Olarak Teslim: Satıcının,varış ülkesinde, malların ithalatı ile ilgili gümrük işlemlerini yapmadan ve masraflarını yapmadan alıcının yönetimine teslim etmesidir. Satıcı, teslime kadar olan bütün kayıp ve hasarları üstlenir. Alıcı, risk ve masrafları kendisine ait olmak üzere gerekli ithal iznini alır malların ithal girişi için zorunlu bütün gümrük işlemlerini tamamlar.
DDP: Delivered Duty Paid/Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim: Malların ithalatçı ülkede belirlenen yerde hazır bulundurulmasıyla satıcının teslim yükümlülüğünü yerine getirdiği satışları ifade eder. Satıcı risk ve masrafları kendisine ait olmak üzere gerekli ithal ve ihraç izinlerini ya da diğer resmi yetki belgelerini almak; malların ihracı ve ithali için zorunlu bütün gümrük işlemleriyle birlikte eğer gerekliyse, bu malların bir başka ülkeden transit geçişini sağlayacak işlemleri tamamlamak zorundadır. Alıcı malları teslim aldıktan sonra her türlü kayıp ve hasar riskini üstlenir.
Ex works terimi satıcı için en az sorumluluğu öngörmesinin aksine, alıcının kuruluşu belirtilerek kullanılan DDP satıcı için en fazla sorumluluğu öngörür. Sonuç olarak; uluslararası ticarette ithalatçı ve ihracatçı arasındaki tüm karmaşa ve problemler bu terimlerin ne anlama gelindiğinin iyi bilinmesiyle çözülecek bunun yanında firmalara hareket katacak böylece dış ticaretin hareketlenmesine hataların ortadan kalkmasına yardımcı olacaktır.
Elif Azizoğlu