Lojistik hizmet sunucuları, aslında üstlendikleri taşıma, dağıtım veya depolama vb. faaliyeti ne olursa olsun bir proje işi olarak görmektedirler. Her projenin, planlaması, organizasyonu, bütçesi, evreleri ve zaman kısıtları vardır. Lojistik sektörü birçok konuda sektöre hizmet verir ve kendi içerisinde de çok farklı uzmanlık alanlarına ayrılır. Sektörde “proje taşımacılığı” ve “proje lojistiği” kavramlarının özel bir anlamı vardır.
Proje taşımacılığı, özellikle ağır, havaleli, hacimli (fazla uzun, fazla geniş veya fazla yüksek) yani gabari dışı eşyaların taşınmasında kullanılır. Bu tip eşyalar genellikle kamu/özel sektör fabrika, rafineri, madencilik, enerji, inşaat vb. altyapı yatırımlarında gerekli olan malzemeler, cihazlar veya donanımlardır.Proje lojistiği ise taşımacılık operasyonlarının yanında müşteriden gelen özellikli dağıtım, depolama veya elleçleme gibi karmaşık lojistik operasyon ve görevleri de kapsamaktadır.Her proje lojistiği tektir, yedeği yoktur. Her müşteri projesini kendine özgü olmasını ve talepleri doğrultusunda en iyi şekilde gerçekleşmesini ister. Lojistik işletmesinin taşınacak malzemenin özelliklerini, monte-demonte işlemlerini iyi anlaması ve bilmesi, müşteriyle iş birliği içinde olması ve işinde uzman olması gerekir. Takım çalışması bu işlemlerde çok önemli bir faktördür. Proje taşımalarında risk yönetimi planı yapılması çok önemlidir. Kaynaklanabilecek hasar ve kaza tahminleri yapılır. Transfer sırasında malzemelerin zarar görmemesi gerekir. Yedeği de olmadığından sözleşmelerde ağır tazminat koşulları olabilmektedir. Sigorta konusu proje lojistiğinin diğer bir ayrılmaz parçasıdır. Sigortanın olmadığı ve zarar/hasar gibi bir durumun olması halinde lojistik işletmesi müşterisini kaybetmekle kalmaz; hizmet bedelinin çok üstünde bir maliyet ile de karşı karşıya kalabilir.
Proje taşımacılığında kullanılacak güzergâh son derece önemlidir. Denizyolu, demiryolu taşıma türlerinde özel düzenek, taşıma kap veya araçlarına ihtiyaç vardır, karayolunda ise çok akslı özel araçlarla sevk olabilmektedir. Liman, terminal kapasiteleri, geçiş yapılacak tünel, otoyol, köprü, kavşak, üst geçit yükseklikleri ve ağırlık kaldırma kapasitesi, yol şerit sayısı ve trafik yoğunluğu dikkat edilmesi gereken unsurlardır. Karayolu ile gerçekleştirilen taşımalarda “kırkayak” diye bilinen dört dingilli araçlar kullanılmaktadır. Bu araçlar; 6X4, 6X6, 8X4, 8X6, 8X8, 10X4, 10X6 ve 10X10 gibi birçok seçenek bulunmaktadır. Ülkemizde en çok 6X4 çekici tipi kullanılmaktadır. Bu tip araçların aksları, motorları, şanzımanı ve fren sistemleri gibi birçok özellik kendilerine özgü tasarlanmıştır. 8X4 çekici ile taşınması gereken eşya maliyeti düşürmek amacıyla 6X4 gibi düşük kapasiteli araçlarla taşınmaktadır. Bu durum eşyaya uygun olmayan araç seçimi büyük sakınca yaratabilmektedir.Proje taşımacılığının üç temel kuralı; “sağlık, güvenlik, emniyet“tir. Sürücülerin baret, iş gözlüğü, iş eldiveni ve çelik burunlu ayakkabıların yanlarında bulundurmaları ve uygun eğitimleri almaları gerekir. Standart ölçüler dışındaki tüm yüklerin, bu yüklere uygun özel römorklar ve çeker araçlar ile öncü araç eşliğinde, mümkün olan standartlarda karayolu izin belgelerini alarak en güvenli ve en kısa sürede karayolu ve kombine taşıma sistemi ile varış noktasına taşınması, montaj ve diğer müşteri talepleri doğrultusunda destek hizmetlerdir. Uluslararası taşımacılık kapsamında gabari dışı kabul edilen ağır ve hacimli yükler ile tesislerin (santral, fabrika taşınmaları gibi) taşınması özel proje taşımacılığı olarak değerlendirilmektedir. Ağır yüklerin lojistiği genel bir kabulle 150 tonun üzerindeki taşımalar için kullanılan lojistiğin özel bir alanıdır. Proje ve inşaat lojistiğinde kullanılan araç ve ekipmanlar diğer lojistik operasyonlarda kullanılan araç ve ekipmanlardan farklılık göstermektedir. Proje lojistiğinde Low-bed (düşük şasi) adı verilen ağır yük taşıma araçları kullanılmaktadır. Dolayısıyla bu tür araçlar 45 ton kapasiteden 300 ton kapasiteye kadar yük taşıyabilme olanağına sahiptirler.
Proje Taşımacılığında Operasyon Süreçleri
Söz konusu malların yüklenip boşaltılabilmesi için yük kapasitesine uygun vinçlerin bulunması gerekmektedir. Taşıma operasyonu başlamadan önce geçilecek ülkelerden izin alınması gerekmektedir. Aynı zamanda geçilecek güzergah, ilgili ülke tarafından tahsis edilecek eskortlar eşliğinde kat edilebilmektedir. Geçiş izinleri operasyon sürecinin başında alındığından, taşıma firmaları navlun ücretlerini diğer taşıma operasyonlarından farklı olarak peşin olarak talep etmektedirler. Aynı zamanda geçilen ülkeler taşınmakta olan ağır yüklerin karayollarına zarar verdikleri gerekçesiyle izin belgelerini ücretlendirirken, çevre vergisi ve karayolları geçiş belgesi gibi vergileri de dikkate almaktadırlar.
Proje Lojistiğinde Yardımcı Ekipmanlar
Vinçler, kaydırma ve kriko sistemleri, taşıyıcı ve yük yayıcı kirişler, döner tablolar, çelik destekler, tahta takozlar ve halatlar’dan oluşmaktadır.
Proje Lojistiğinde Taşınan Tesislere örnek olarak;
- Doğalgaz santral projeleri,
- Termik Santral projeleri,
- Baraj ve hidroelektrik santralleri projeleri,
- Mobil santral projeler,
- Rafineri ve petrokimya tesisleri,
- Boru hattı lojistiği projeleri,
- Raylı sistem projeleri verilebilir.
Proje Taşımacılığında Süreçler
- Hazırlık Aşaması
- Analiz Aşaması
- Tasarım Aşaması
- Planlama Aşaması
- Uygulama Sonuçlandırılma ve Kontrol Aşaması
Filo Yönetimi Şirket Kuralları
- Sürüşle ilgili olası her türlü ihlal, disiplin kapsamında ele alınmaktadır. Can, mal ve çevre güvenliği için trafik işaret ve kurallarına uyum en üst seviyede tutulmalıdır.
- Her sürücü, şirket araçlarını dikkatle kullanmalıdır.
- Her sürücü bineceği araç (bu araç binek araç olsa bile) için hergün kontrol yapmak ve ‘’Günlük Kontrol Formu’nu’’ doldurmakla yükümlüdür.
- Araç kullanacak her personele uygun eğitimler verilmektedir.
- Belirli dönemlerde (örneğin her üç ayda bir) araçlar uzman bir ekip ve servis tarafından kontrolden geçirilir.
- ’Seyahat Yönetim Formu’’ doldurulur. Belirli zaman aralıkları ile ilgili sorumlu birime bilgi verilmelidir.
- Tüm araçlar, uydu takip sistemiyle her an takip edilebilmektedir.
Yurtiçinde ve Yurtdışında Bazı Ülkelerde Yol İzin Belgeleri
Karayolları kanununa göre gabari dışı yük varsa izne tabi olmaktadır. Karayollarından taşıma için izin alınması gerekmektedir. İzin belgeleri süreli ve süresiz olabilmektedir. Süresiz belgeler aynı güzergahta gidip gelenler için ve tarım sektöründe biçer döver gibi araçlar için verilen belgelerdir. Süreli belgede bir belgenin kullanım süresi 15 gündür ve tek seferliktir . Yol geçiş izin belgesi alınması için başvurulması gerekli kurum,Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Şubesidir. Yol ücretlendirmesi kullanılacak yolun uzunluğuna ve aracın ağırlık ve boyutlarına göre yapılmaktadır. Ayrıca izin belgesinde geniş ve uzun araçların gabari yükleri için, önde bir, arkada takipte bir olmak üzere tam donanımlı ışıklı (tepe ışıkları) uyarı ve ikaz yapabilen araçlar ile donatılmış eskortlar istemektedir. Gabari dışı araçlarda ön ve arkadan gece ve gündüz görülecek biçimde “geniş araç” ve “uzun araç” yazılarının bulunması zorunludur.
Zeliha Zeynep YEŞİLBAŞ